Cần tạo cơ sở pháp pháp lý cho giám định tư pháp tư nhân

Nhiều khó khăn, bất cập từ thực tiễn

Đóng góp ý kiến tại hội thảo, đại diện Trung tâm giám định Pháp y Hà Nội (Sở Y tế Hà Nội) cho biết, thực tiễn công tác giám định pháp y tại đơn vị đang đối diện với những khó khăn về nhân sự.

Ông Lê Văn Tuấn - Phó Cục trưởng Cục Bổ trợ tư pháp (Bộ Tư pháp) và ông Phạm Văn Bình - Phó Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) đồng chủ trì hội thảo.

Hiện nay, số lượng bác sĩ của Trung tâm rất hạn chế (nhất là các bác sĩ có đã trình độ cao như bác sĩ nội trú, tiến sĩ, thạc sĩ, chuyên khoa I, II không muốn về trung tâm làm việc, trung tâm phải tự cử đi học nâng cao trình độ nên mất rất nhiều thời gian) chưa đủ đáp ứng với số lượng ca giám định các loại bao gồm giám định pháp y tử thi, thương tích, xâm hại tình dục, AND, hóa pháp,….

Về sơ sở vật chất, đầu tư mua sắm trang thiết bị sẽ căn cứ vào định mức được UBND tỉnh/thành phố phê duyệt nhưng thường từ 5-10 năm mới phê duyệt, sửa đổi định mức 1 lần. Điều này dẫn đến tình trạng mua máy móc thế hệ cũ, lạc hậu. Nhiều tài liệu lưu trữ hồ sơ tới 30 năm để phục vụ các vụ án kiện cáo, yêu cầu bức thiết về thiết bị có thể mã hóa hồ sơ.

Đại diện Trung tâm giám định Pháp y Hà Nội phát biểu.

Trung tâm đề xuất, cần đẩy mạnh cơ chế khắc phục khó khăn nêu trên, đồng thời cần phân tầng giám định để địa phương "có thêm việc", điều này giúp giám định địa phương được cọ sát thường xuyên, từ đó nâng cao trình độ, trong khi Trung ương tránh được tình trạng "ngày càng phình to".

Tán đồng với quan điểm phân cấp trên, đại diện Phòng Kỹ thuật hình sự (Công an Tp.Hà Nội) cho biết, thời gian qua Bộ Công an chủ trương làm tốt công tác phân cấp phân quyền, chỉ những vụ vượt quá chuyên môn của địa phương mới đẩy lên Viện Kỹ thuật hình sự Bộ Công an.

Đại diện Phòng Kỹ thuật hình sự (Công an Tp.Hà Nội) đóng góp ý kiến tại hội thảo.

Chia sẻ về hoạt động của đơn vị, vị đại diện cho hay công tác giám định tiền giả, súng đạn, ma tuý,…chiếm tỷ trọng rất lớn với Công an Tp.Hà Nội. Hay, các vụ giám định liên quan đến sách giả hay các vụ án xâm phạm danh dự nhân phẩm thường có khối lượng công việc lớn. Với sách giả, công tác giám định tiến hàng với hàng nghìn trang, giám định viên rất vất vả.

Do đó, đại biểu cho rằng cần nâng cao nhận thức của xã hội đối với vị trí, vai trò của đội ngũ làm công tác giám định, từ đó có chế độ đãi ngộ tương xứng hơn. Đặc biệt, vị này kiến nghị Luật giám định tư pháp sửa đổi cần cho phép Phòng Kỹ thuật hình sự được giám định thương tích để tránh lãng phí nguồn lực thay vì chỉ được giám định tử thi như hiện tại.

Bên cạnh đó, công tác bồi dưỡng kiến thức pháp luật với đội ngũ giám định viên tư pháp cần làm sâu, rộng hơn nữa. Vị này dẫn chứng lại ví dụ từ Trung tâm Giám định Pháp y Hà Nội về những vụ kiện cáo kéo dài tới 30 năm, rất phức tạp. Điều này đòi hỏi vấn đề bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho giám định viên để nắm rõ kiến thức pháp luật, phục vụ quá trình làm việc thực tiễn.

Vị này còn kiến nghị, để hoạt động của các đơn vị giám định hoạt động hiệu quả, thì trang bị và phương tiện đóng vai trò rất quan trọng. Đặc biệt, hiện nay công tác giám định an toàn thực phẩm, giám định âm thanh đang rất phổ biến, đòi hỏi công nghệ thường xuyên thay đổi. Do đó, cần có cơ chế để các đơn vị cập nhật thường xuyên công nghệ mới để đáp ứng nhu cầu.

Về giải pháp cho những khó khăn tài chính, đại diện Bộ Tư pháp cho biết thêm, cơ quan có thẩm quyền đang đẩy mạnh nghiên cứu xã hội hoá. Theo đó, đây được kỳ vọng là một trong những "giải pháp" cho các Trung tâm cung cấp thêm dịch vụ giám định ngoài công lập.

Song song với việc kiện toàn, tinh gọn bộ máy, thì "xã hội hoá" nguồn thu sẽ tạo điều kiện cho các đơn vị chủ động tăng thu nhập, mua sắm trang thiết bị, hiện đại hóa cơ sở vật chất.

Sớm tạo cơ sở pháp pháp lý cho các đơn vị giám định ngoài công lập

Tại hội thảo, ông Hà Quốc Khanh - nguyên Phó Viện trưởng Viện Khoa học hình sự Bộ Công an cho hay, hiện nay để giải quyết các vụ việc dân sự, TAND cấp quận huyện thường xuyên trưng cầu các đơn vị ngoài công lập thực hiện giám định ADN.

Thậm chí có cả cơ quan điều tra trưng cầu giám định để xác định tung tích nạn nhân trong các vụ thảm họa (cháy nổ, lũ lụt) và có cả những vụ mang thai hộ bất hợp pháp.

Cục Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội (C06) Bộ Công an cũng đang phối hợp với các cơ sở khoa học ngoài nhà nước để thu mẫu ADN phục vụ việc xác định danh tính hài cốt liệt sĩ. Mặt khác cũng khuyến khích người dân làm sinh trắc học về ADN tích hợp vào thẻ căn cước.

Ông Hà Quốc Khanh nêu đề xuất tại hội thảo.

Từ một số nội dung nêu trên cho thấy đã phát sinh vấn đề bất cập trong công tác giám định ADN hiện nay. Cụ thể, các đơn vị giám định ADN ngoài công lập không thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật giám định Tư pháp. Thế nhưng, thực tế họ vẫn đang tồn tại và vẫn đang hoạt động hiệu quả giúp ích cho người dân và xã hội, vì yêu cầu của người dân rất lớn.

Giải quyết được những vấn đề bức xúc cho người dân cũng là một biện pháp phòng ngừa xã hội. Đây là một vấn đề được coi như là khoảng trống pháp lý cần được tháo gỡ.

"Do vậy, đã đến lúc nhà nước cần phải xác lập cho các đơn vị giám định ngoài công lập một địa vị pháp lý, tạo sân chơi bình đẳng như các đơn vị công lập. Điều này phù hợp với chủ trương cải cách tư pháp của nhà nước và đáp ứng các yêu cầu của người dân", ông Khanh nhấn mạnh.

Vị này cũng lý giải thêm, có ý kiến còn băn khoăn cho rằng các đơn vị giám định ngoài công lập không bảo đảm tính khách quan, chạy theo lợi nhuận làm ảnh hưởng đến hoạt động tố tụng thì chưa xác đáng vì người dân hoặc cơ quan tố tụng có thể yêu cầu bất kỳ cơ giám định nào theo ý muốn của họ.

Một số đại biểu tại hội thảo.

Mặt khác các cơ sở làm giám định rất nhiều nên người yêu cầu có quyền giám định tham chiếu nếu thấy cần thiết (kể cả gửi ra nước ngoài). Bởi vậy, nếu đơn vị nào làm sai dù vô tình hay cố ý đều phải chịu hậu quả. Vì kết quả giám định ADN chỉ có một khả năng duy nhất có hay không có quan hệ huyết thống.

Do đó, ông đề xuất cần sớm tạo cơ sở pháp pháp lý cho các đơn vị giám định ngoài công lập. Tuy nhiên, cần có cơ chế kiểm soát chặt chẽ về hạ tầng cơ sở, trang thiết bị, con người và bảo mật dữ liệu cá nhân. Đặc biệt, cần phải khảo sát, đánh giá, phân loại và chỉ cấp phép hoạt động cho các đơn vị đủ năng lực, điều kiện.

Sau đó công khai những đơn vị này trên cổng thông tin điện tử để người dân và các cơ quan đơn vị được biết. Ông Khanh còn cho rằng, về lâu dài nên hướng đến việc thành lập Hiệp hội các phòng giám định ADN (dưới hình thức tổ chức xã hội nghề nghiệp) như các nước trên thế giới để có điều kiện phát triển, hỗ trợ lẫn nhau; trao đổi thông tin khoa học trong lĩnh vực giám định ADN.

Đại diện cơ quan chủ trì hội thảo cho biết, thời gian tới sẽ tiếp tục tiếp thu, ghi nhận các ý kiến đóng góp để tổng hợp, chỉnh lý và trình cơ quan có thẩm quyền.