Sáng 24/6, với 406/422 đại biểu có mặt tham gia biểu quyết tán thành (chiếm 84,94%) Quốc hội chính thức thông qua Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.
Các ĐBQH biểu quyết thông qua (Ảnh: Media Quốc hội).
Theo đó, Quốc hội quyết nghị thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự (quyền nhân thân và quyền tài sản) của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công khi không có người khởi kiện.
Nhóm dễ bị tổn thương gồm: trẻ em, người cao tuổi, người khuyết tật, phụ nữ mang thai hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi…
Lợi ích công gồm lợi ích công cộng, lợi ích của Nhà nước như đầu tư công; đất đai, tài nguyên, tài sản công khác; môi trường sinh thái; di sản văn hoá; an toàn thực phẩm, dược phẩm; bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Trường hợp không có người khởi kiện là khi pháp luật chưa quy định cơ quan, tổ chức, cá nhân nào có quyền, trách nhiệm khởi kiện. Hoặc nếu pháp luật đã quy định cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền, trách nhiệm khởi kiện nhưng cơ quan, tổ chức, cá nhân đó không khởi kiện.
Viện kiểm sát chỉ khởi kiện khi đã thông báo, kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện quyền, trách nhiệm khởi kiện theo quy định của pháp luật nhưng không có người khởi kiện.
Vụ án dân sự công ích do Viện kiểm sát khởi kiện để bảo vệ lợi ích công thì không được hòa giải và bị đơn không được đưa ra yêu cầu phản tố.
Cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan có trách nhiệm phối hợp với Viện kiểm sát và Tòa án khi Viện kiểm sát, Tòa án thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn quy định tại Nghị quyết này và quy định khác của pháp luật có liên quan.
Thẩm quyền khởi kiện vụ án dân sự công ích thuộc về viện kiểm sát khu vực tương ứng với Tòa án khu vực có thẩm quyền xét xử theo thủ tục sơ thẩm vụ án dân sự công ích có quyền khởi kiện vụ án.
Trường hợp vụ án phức tạp, giá trị thiệt hại lớn hoặc xảy ra trên địa bàn nhiều khu vực hoặc có yếu tố nước ngoài hoặc khi xét thấy cần thiết thì Viện kiểm sát cấp tỉnh có thể khởi kiện hoặc tiến hành kiểm tra, xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ, sau đó phân công cho Viện kiểm sát khu vực khởi kiện vụ án.
Với trường hợp vụ án rất phức tạp, giá trị thiệt hại lớn hoặc xảy ra trên địa bàn nhiều tỉnh hoặc có ảnh hưởng đến an ninh, đối ngoại hoặc khi xét thấy cần thiết thì Viện kiểm sát nhân dân tối cao có thể khởi kiện hoặc tiến hành kiểm tra, xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ, sau đó phân công cho Viện kiểm sát cấp dưới khởi kiện vụ án.
Khi xác định có hành vi xâm phạm quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công, Viện kiểm sát yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân chấm dứt ngay vi phạm, áp dụng các biện pháp để ngăn chặn, khắc phục hậu quả.
Trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày nhận được thông báo, kiến nghị của Viện kiểm sát, cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm trả lời bằng văn bản cho Viện kiểm sát về việc thực hiện quyền, trách nhiệm khởi kiện.
Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Huy Tiến báo cáo tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Nghị quyết (Ảnh: Media Quốc hội).
Nghị quyết quy định cơ quan, tổ chức, cá nhân khi phát hiện hành vi xâm phạm quyền dân sự của chủ thể thuộc nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công có trách nhiệm thông báo ngay cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền, trách nhiệm khởi kiện hoặc Viện kiểm sát.
Cơ quan, tổ chức, cá nhân đang lưu giữ, quản lý thông tin, tài liệu, chứng cứ có trách nhiệm cung cấp theo yêu cầu của Viện kiểm sát trong thời hạn 15 ngày, kể từ ngày nhận được yêu cầu; trường hợp không cung cấp được thì trả lời bằng văn bản, nêu rõ lý do.
Cơ quan, tổ chức, cá nhân được trưng cầu giám định, yêu cầu định giá, trưng cầu ý kiến chuyên môn hoặc được yêu cầu phối hợp có trách nhiệm thực hiện yêu cầu của Viện kiểm sát.
Nghị quyết có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026 và được thực hiện trong 3 năm tại các tỉnh, thành phố: Hà Nội, Tp.HCM, Đà Nẵng, Cần Thơ, Quảng Ninh và Đắk Lắk.
