Hàng hóa vận chuyển qua cửa khẩu quốc tế Lệ Thanh giữa tỉnh Gia Lai (Việt Nam) và tỉnh Ratanakiri (Campuchia) - Ảnh: VGP/HT
Hải quan đồng hành, DN tăng tốc
Tại vùng đất Tây Nguyên – thủ phủ của các loại cây công nghiệp như cà phê, hồ tiêu, điều, cao su, xuất khẩu nông sản đang có sự bứt phá rõ rệt. Đặc biệt, những DN xuất khẩu lớn đã và đang tận dụng hiệu quả sự hỗ trợ từ ngành Hải quan để tăng sản lượng, mở rộng thị trường.
Tiêu biểu là Công ty TNHH MTV Xuất nhập khẩu 2-9 Đắk Lắk (Simexco) – một trong những DN cà phê lớn nhất cả nước. Hiện nay, tổng doanh thu mỗi năm của công ty ổn định quanh mức 15.000 tỷ đồng. Trong giai đoạn từ tháng 10/2023 đến tháng 6/2025, dù gặp không ít biến động về thị trường song công ty vẫn giữ vững đà tăng trưởng.
Một trong những yếu tố then chốt giúp DN này bứt tốc chính là danh hiệu DN ưu tiên (AEO). Nhờ đó, toàn bộ quy trình từ thông quan, khai báo cho đến thanh lý tờ khai đều được thực hiện hoàn toàn điện tử, tiết kiệm đáng kể thời gian, chi phí và nhân lực. Chỉ mất khoảng 5 phút để hoàn thành một tờ khai, giảm rất nhiều áp lực so với thời điểm chưa có hệ thống VNACCS/VCIS.
Đại diện Simexco chia sẻ, dù vẫn có những kiểm tra ngẫu nhiên, song quá trình diễn ra nhanh chóng, minh bạch. Nhờ vậy, uy tín của DN với đối tác quốc tế được nâng cao rõ rệt.
Ngoài ra, kết quả kiểm tra gần đây từ cơ quan Hải quan cho thấy Simexco tuân thủ đầy đủ quy định về thuế, môi trường và hải quan. Đây là nền tảng vững chắc để công ty đặt ra mục tiêu xuất khẩu 120.000 tấn cà phê trong năm 2025, đạt kim ngạch khoảng 17.000 tỷ đồng, cao hơn kế hoạch ban đầu 10.000 tấn.
Đặc biệt, công ty khuyến khích nông dân trồng cà phê theo tiêu chuẩn Rainforest Alliance (một bộ các yêu cầu và tiêu chí về tính bền vững được áp dụng cho các sản phẩm nông nghiệp và lâm nghiệp) bằng cách thưởng thêm từ 100–300 đồng/kg cho sản phẩm đạt chứng nhận. Tuy nhiên, do thị trường tự do không ràng buộc người bán, việc giữ ổn định vùng nguyên liệu vẫn là một thách thức.
Không dừng lại ở đó, Simexco đã chủ động chuẩn bị sẵn sàng cho quy định EUDR của EU, có hiệu lực từ tháng 12/2025. Quy định này yêu cầu minh bạch nguồn gốc, không có hoạt động phá rừng trong vùng trồng. DN đã đầu tư xây dựng vùng nguyên liệu 40.000 ha, định vị tọa độ từng cây, lập bản đồ và chia sẻ dữ liệu với đối tác châu Âu.
Đây là hướng đi mang tính dài hạn, bởi hiện nay 45% cà phê xuất khẩu của Việt Nam đi EU. Việc EU đánh giá Việt Nam là quốc gia có rủi ro thấp trong thực thi EUDR là một tín hiệu tích cực.
Ông Hồ Văn Dũng, Phó Chi cục trưởng Chi cục Hải quan khu vực XIV cho biết: Đắk Lắk là tỉnh có thế mạnh về xuất khẩu nông lâm sản, nhất là sầu riêng và cà phê. Công tác trong ngành hải quan từ những năm 90, ông Dũng kể trước đầy còn phải nhập tờ khai vào sổ tay, kiểm hóa, tính thuế thủ công... đến nay mọi việc đã chuyển sang điện tử hoàn toàn. Thay vì phải xếp hàng, hiện nay DN có thể làm thủ tục nhanh chóng, thuận tiện. Với việc hiện đại hóa, cơ quan hải quan đang tạo điều kiện tối đa cho DN xuất khẩu để tăng thu ngoại tệ, hoàn thành chỉ tiêu xuất khẩu hàng năm. Cụ thể, hệ thống hải quan điện tử được triển khai đồng bộ giúp giảm thời gian thông quan đáng kể, có những lô hàng chỉ cần 3 giây để hoàn thành thủ tục.
Cần gỡ điểm nghẽn để nông sản vươn xa
Dù vậy, hành trình đưa nông sản Việt ra thế giới vẫn chưa thực sự "thuận buồm xuôi gió". Một trong những điểm nghẽn lớn là quy định kiểm dịch thực vật tại địa phương. Tại cửa khẩu Lệ Thanh, xuất khẩu 5 tháng đầu năm tăng 93% so với cùng kỳ. Song song đó, một loạt bất cập vẫn tồn tại: hàng nhập khẩu chủ yếu là nông sản có thuế thấp, cơ sở hạ tầng yếu, thiếu dự án FDI lớn, thiếu lao động…
Ông Cao Đăng Quế, Đội trưởng Hải quan cửa khẩu quốc tế Lệ Thanh cho biết: Nhiều DN chỉ thuê kho sơ chế tạm thời, vì hạ tầng hai tỉnh biên giới Ratanakiri và Stung Treng (Campuchia) còn kém phát triển. Đây là một rào cản lớn cần có chiến lược tổng thể để tháo gỡ.
Tại các cửa khẩu vùng biên như Bờ Y (Kon Tum), Lệ Thanh (Gia Lai), nhờ hệ thống Seal điện tử, Cổng thông tin quốc gia và ASEAN, cơ quan hải quan đã nỗ lực để tốc độ thông quan được cải thiện đáng kể; 5 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất nhập khẩu tại cửa khẩu Bờ Y đạt hơn 120 triệu USD, tăng gần 5%.
Ông Hồ Văn Dũng, Phó Chi cục trưởng Chi cục Hải quan khu vực XIV đối thoại tháo gỡ khó khăn với DN
Trao đổi với Báo điện tử Chính phủ, ông Hồ Văn Dũng, Phó Chi cục trưởng Chi cục Hải quan khu vực XIV cho biết, một số khó khăn vẫn còn liên quan đến thủ tục kiểm tra chuyên ngành, ví dụ như kiểm dịch sầu riêng. Hiện nay, nhiều trường hợp phải đưa hàng lên tận cửa khẩu phía Bắc để làm kiểm dịch, rồi mới quay lại làm thủ tục thông quan.
Hiện nay Đắk Lắk chưa có đơn vị kiểm dịch thường trực, gây khó khăn cho những lô hàng cần kiểm tra trước khi xuất khẩu.
"Ngay từ lô sầu riêng đầu tiên xuất khẩu sang Trung Quốc, chúng tôi đã đề xuất cần lực lượng kiểm dịch tại chỗ, nên tập trung khâu kiểm dịch tại nơi xuất phát. Tránh tình trạng rủi ro trong quá trình vận chuyển, mất kiểm soát vùng trồng, gây ảnh hưởng đến thương hiệu nông sản của Tây Nguyên. Hơn nữa, Cà phê, sầu riêng, thanh long và nhiều loại nông sản khác đều cần kiểm dịch. Nếu khâu này chậm, cả dây chuyền bị ảnh hưởng", ông Dũng nhấn mạnh.
Chi cục Hải quan khu vực XIV không chờ đến hội nghị mới lắng nghe DN. Mọi vướng mắc đều được giải quyết kịp thời, ngay cả qua điện thoại, với sự đồng hành trực tiếp từ cán bộ hải quan.
Hải quan Đắk Lắk thường xuyên báo cáo tình hình, phối hợp với các ngành nông nghiệp, môi trường, công thương để giữ vững chất lượng và thương hiệu sầu riêng Tây Nguyên. Tuy nhiên, đại diện chi cục cũng cho rằng, để tạo thuận lợi hơn nữa cho các DN rất cần các chính sách ổn định để cập nhật, phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan và có thể thực hiện với chi phí tuân thủ thấp.
Hiện nay, khu vực Tây Nguyên có hơn 400 DN XNK thường xuyên làm thủ tục tại địa bàn. Bên cạnh việc cải cách hành chính, chi cục cũng thường xuyên tổ chức đối thoại định kỳ, giải đáp cụ thể từng câu hỏi của DN, từ kiểm tra sau thông quan, trị giá tính thuế, đến khai báo mã loại hình.
Tại Hội nghị sơ kết công tác 6 tháng đầu năm 2025, Cục Hải quan (Bộ Tài chính) cho biết: Từ đầu năm đến 15/6/2025, tổng kim ngạch XNK của cả nước đạt gần 391 tỷ USD, tăng 15,3% so với cùng kỳ. Đặc biệt, xuất khẩu đạt 197,88 tỷ USD, nhập khẩu đạt 193,03 tỷ USD, giúp cán cân thương mại thặng dư 4,84 tỷ USD. Cũng trong thời gian này, tổng thu ngân sách nhà nước từ hải quan đạt 201.414 tỷ đồng, bằng 49% dự toán năm.
Nhấn mạnh về mục tiêu phải đạt được, tại Hội nghị này, Thứ trưởng Bộ Tài chính Bùi Văn Khắng yêu cầu toàn ngành phải phấn đấu hoàn thành các chỉ tiêu đề ra của năm 2025 – năm cuối của giai đoạn 2020–2025. Ngành Hải quan được giao thực hiện song song hai nhiệm vụ là: tạo thuận lợi cho DN, đồng thời thu đúng, thu đủ, không để nợ đọng thuế. Đây chính là chìa khóa để duy trì đà tăng trưởng, giúp nông sản Việt tiếp tục chinh phục thị trường toàn cầu.
Anh Minh
