“Vàng xanh” trên vùng đất khó: Hướng đi mới cho nông nghiệp bền vững ở miền Tây

Từ vùng đất phèn thành "thủ phủ" khóm

Từ một loại cây trồng phù hợp với vùng đất phèn, cây khóm (cây dứa) đang vươn lên trở thành cây trồng chủ lực tại nhiều địa phương đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), không chỉ mang lại thu nhập cao cho người dân mà còn góp phần chuyển đổi sản xuất, thích ứng biến đổi khí hậu, phát triển nông nghiệp sinh thái và nâng cao đời sống cộng đồng.

Trước đây, nhiều khu vực thuộc vùng Đồng Tháp Mười và một số nơi ở Hậu Giang (nay là Tp.Cần Thơ mới), Kiên Giang (nay là tỉnh An Giang mới) chỉ là vùng đất nhiễm phèn, nhiễm mặn, sản xuất nông nghiệp gặp nhiều khó khăn, thu nhập bấp bênh. 

Thế nhưng, vài năm trở lại đây, cây khóm đã dần khẳng định vị thế là loại cây trồng chủ lực, phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng khó tính của vùng, từng bước thay đổi diện mạo sản xuất nông nghiệp ở địa phương.

Sau thu hoạch khóm, nông dân ở Tân Phước (Đồng Tháp) bắt đầu dùng ghe để vận chuyển khóm bán cho thương lái.

Điển hình là ở Tân Phước, tỉnh Tiền Giang (nay là tỉnh Đồng Tháp mới), nơi có diện tích trồng khóm lớn nhất cả nước. 

Theo thống kê sơ bộ từ ngành chức năng của tỉnh Đồng Tháp, Tân Phước là địa phương có hơn 16.000ha, sản lượng đạt hơn 260.000 tấn mỗi năm. Nhờ lợi thế thích nghi với đất phèn, cây khóm không chỉ sống được mà còn phát triển tốt, ít sâu bệnh, giảm đáng kể chi phí đầu tư cho nông dân. 

Nhiều hộ dân đã làm giàu nhờ cây khóm. Ông Nguyễn Văn Sơn, một nông dân trồng 5ha khóm chia sẻ: "Tôi có thể thu lãi hàng trăm triệu đồng mỗi năm nếu thời tiết thuận lợi, giá cả ổn định. Nhờ khóm mà gia đình tôi thoát nghèo, có của ăn của để, lo cho con cái học hành".

Tại Hậu Giang (nay là Tp.Cần Thơ), giống khóm Cầu Đúc nổi tiếng thơm ngon được trồng trên các vùng đất gò cao ven sông, hình thành vùng chuyên canh gắn với thương hiệu địa phương. Còn ở Gò Quao (Kiên Giang, nay là tỉnh An Giang mới), mô hình sản xuất tổng hợp khóm - tôm - lúa đang chứng minh hiệu quả vượt trội về kinh tế và tính bền vững. 

Ông Ngô Văn Sáng, nông dân trồng khóm ở Gò Quao (tỉnh An Giang), cho biết, nhờ thời tiết thuận lợi, khóm đạt năng suất khá cao, trung bình mỗi ha thu hoạch khoảng 20.000 trái, sau khi trừ các khoản chi phí, nông dân thu lợi nhuận từ 90 đến 100 triệu đồng mỗi năm, cao gấp nhiều lần so với trồng lúa đơn thuần.

Thích ứng biến đổi khí hậu, phát triển bền vững

Không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế, cây khóm còn là giải pháp giúp nhiều địa phương phát triển nông nghiệp thích ứng với biến đổi khí hậu. 

Đặc biệt, mô hình sản xuất đa canh như khóm - tôm - lúa hay khóm - dừa - cau đã tận dụng tốt điều kiện đất đai, nước ngầm, nguồn nhân lực để gia tăng giá trị sản xuất mà vẫn bảo vệ môi trường sinh thái.

Từ mô hình này, hộ bà Huỳnh Kim Lài ở xã Bình An (tỉnh An Giang) đã có thu nhập khá ổn định. Bà cho biết, ngoài bán khóm cho thương lái, gia đình còn liên kết các hợp tác xã và tổ hợp tác trồng khóm để mở rộng thị trường nhiều nơi. 

Ngoài ra, trong tổ chức sản xuất, bà còn được cán bộ địa phương hỗ trợ kỹ thuật, cũng như kiểm soát chất lượng và liên kết tiêu thụ sản phẩm.

Khóm được vận chuyển đến bán cho thương lái.

Một số vùng khóm tại An Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ đã bắt đầu sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, hướng đến chứng nhận hữu cơ, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm và nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường.

Bên cạnh đó, việc xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc cũng được địa phương và doanh nghiệp quan tâm đầu tư, giúp minh bạch hóa sản phẩm, tạo niềm tin cho người tiêu dùng, đặc biệt trong bối cảnh thị trường đang hướng đến các sản phẩm nông sản có nguồn gốc rõ ràng, thân thiện môi trường.

Thực tế cho thấy, tại một số vùng trồng khóm lớn như Gò Quao (An Giang) hay Tân Phước (Đồng Tháp), sự liên kết chặt chẽ giữa nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp thu mua không chỉ giúp ổn định đầu ra mà còn thúc đẩy các hoạt động sơ chế, bảo quản và chế biến sâu, nâng cao giá trị gia tăng cho trái khóm.

Sự phát triển của cây khóm không đơn thuần chỉ dừng lại ở mức thu nhập cho người nông dân. Nó đã và đang tạo ra những tác động tích cực đến đời sống kinh tế - xã hội ở các địa phương. 

Hàng ngàn lao động nông thôn có việc làm ổn định, hàng trăm hộ dân thoát nghèo bền vững. Cây khóm cũng góp phần làm thay đổi tập quán canh tác cũ, chuyển đổi sang sản xuất hàng hóa quy mô lớn, hiện đại và có tính bền vững cao hơn.

Từ hiệu quả của cây khóm, nhiều địa phương đang định hướng quy hoạch vùng sản xuất chuyên canh, đầu tư hạ tầng phục vụ nông nghiệp như hệ thống thủy lợi, đường giao thông nông thôn, kho lạnh… 

Đây là nền tảng quan trọng để tiến tới xây dựng các vùng nguyên liệu đạt chuẩn phục vụ chế biến và xuất khẩu, đưa trái khóm ĐBSCL vươn ra thị trường quốc tế.

Khóm được mệnh danh là cây xóa đói giảm nghèo, cây chủ lực góp phần phát triển kinh tế vùng Đồng Tháp Mười.

Ngoài ra, cây khóm còn có tiềm năng phục vụ du lịch sinh thái, trải nghiệm nông nghiệp. Tại một số địa phương như: Tân Phước (Đồng Tháp) hay cù lao Tắc Cậu (An Giang), các mô hình vườn khóm kết hợp dịch vụ trải nghiệm đã bước đầu thu hút du khách, tạo thêm nguồn thu nhập và đa dạng sinh kế cho người dân.

Với khả năng thích nghi tốt, hiệu quả kinh tế cao, chi phí đầu tư thấp và tiềm năng phát triển theo hướng bền vững, cây khóm đang trở thành loại cây trồng chiến lược ở nhiều tỉnh ĐBSCL.

"Tuy nhiên, để phát huy hết tiềm năng, cần có chính sách hỗ trợ cụ thể về vốn, kỹ thuật, hạ tầng và liên kết thị trường. 

Đồng thời, địa phương và ngành chức năng cần thúc đẩy ứng dụng công nghệ trong canh tác, sơ chế, chế biến nhằm nâng cao giá trị gia tăng, mở rộng thị trường tiêu thụ trong và ngoài nước", ông Lê Văn Phương, một nông dân trồng khóm ở xã Tân Phước 3 (tỉnh Đồng Tháp) mong muốn.

Thanh Lâm